शेतकऱ्याची कारभारीण: संस्कृती, समर्पण, स्वावलंबन आणि स्त्रीशक्तीचा गौरव! मातीत जन्मलेली, संस्कृतीने घडलेली, कुटुंबाला आधार देणारी, आणि तंत्रज्ञानाच्या मदतीने स्वतःचा मार्ग घडवणारी – ही आहे शेतकऱ्याची ‘कारभारीण’.
शहरी झगमगाटात हरवून न जाता, आपल्या ग्रामीण संस्कृतीशी नाळ जोडून, स्वतःच्या कष्टाने आणि बुद्धीने एक नवा आदर्श निर्माण करणारी ही शेतकऱ्याची पत्नी म्हणजे खऱ्या अर्थाने असामान्य स्त्रीशक्तीचे प्रतीक! ती कुणी मोठ्या शहरातल्या ग्लॅमरस दुनियेची महिला नाही, पण तिच्या आयुष्यात झळाळीपेक्षा जास्त काहीतरी आहे – ते म्हणजे मुलांप्रमाणे जपलेली जबाबदारी आणि संस्कृती.शेती आणि संसार आणि अहोरात्र राबणारे लक्ष्मीचे हात -तिच्या दिवसाची सुरुवात पहाटेच्या अंधारातच होते. गाईंच्या धारा काढणे, जनावरांना चारापाणी करणे, शेण काढणे यांसारख्या कामांपासून ते थेट शेतातील कष्टाच्या कामांपर्यंत ती कुठेही मागे नाही. खुरपणी, पेरणी, भांगलणी, खत टाकणे, पाणी देणे, प्रसंगी ट्रॅक्टर चालवणे, दुचाकी हाताळणे, फवारणी करणे ही सारी कामं ती पतीच्या खांद्याला खांदा लावून करते.
शेतात पती-पत्नी एकत्र काम करत असताना, संध्याकाळचा एकत्र बसून घेतलेला चहाचा घोट, हाच तिचा “ आनंदाचा व विश्रांतीचा सुखद क्षण ” असतो. तिच्या नशिबी ना हॉटेल्स, ना सिनेमे, ना फिरणे… पण तरीही तिच्या चेहऱ्यावर एक निखळ समाधान दिसते. कारण ती जाणते, की हे सारे कष्ट कुटुंबाच्या सुखासाठी आणि भावी पिढीच्या उज्ज्वल भवितव्यासाठी आहेत.
कुटुंब आणि संस्कृती जपणारी संघर्ष नायिका – तिच्या डोक्यावर पदरअसतो, पण मनात कणखर आत्मविश्वास. ती नवऱ्यावर मनापासून प्रेम करते आणि त्याचवेळी त्याचा आदरही करते. तिने आपला संसार उभा केला आहे तो तिच्या त्यागातून. प्रसंगी गळ्यातल्या सोन्याच्या माळा विकून नवऱ्याला संकटात मदत केली आहे, स्वतःच्या गरजा बाजूला सारून तिने घराला आधार दिला आहे.
सासऱ्यांचा मान, सासूबाईंची सावली, वृद्धांची काळजी घेणारी सुश्रुषा करणारी आरोग्य सेविका होते तर मुलांचे शिक्षण, पाहुण्यांचे तोंडभरून स्वागत आणि घरातील प्रत्येक सणाला येणारा गोडवा – हे सारे ती अगदी सहजतेने सांभाळते. ती केवळ गृहिणी नाही, तर घराचा आत्मा आहे, जो संस्कार आणि माणुसकीची पायाभरणी करतो.
मोबाईलच्या पडद्यावरून गावाचे ‘वास्तव’ जगाला दाखवणारी ‘Influencer’ – आधुनिक तंत्रज्ञानालाही तिने आपलेसे केले आहे. आज ही शेतकऱ्याची कारभारीण Instagram, YouTube सारख्या समाजमाध्यमांवर आपल्या ग्रामीण जीवनाचे, संस्कृतीचे आणि कष्टाचे प्रामाणिक दर्शन घडवत आहे. गावरान पाककृती, बैलपोळा, गोठा, मांजर, कुत्री, बैलजोडी, शिवारातील जीवन यांसारख्या छोट्या छोट्या गोष्टीतून ती निखळ विनोद आणि माणुसकीचे दर्शन घडवते.
अर्धनग्नतेचा धिंगाणा घालत अश्लील आणि बोल्ड कंटेंट बनवून प्रसिद्धी मिळवणाऱ्यांपेक्षा, शेतकऱ्याची ही कारभारीण हजार पटीने भारी वाटते. ती आपल्या संस्कृतीच्या मुळाशी राहूनही प्रसिद्धी मिळवते, हाच खरा अभिमानाचा विषय आहे. तिच्या व्हिडिओमधील प्रामाणिकपणा, गोड मराठमोळी भाषा आणि कष्टाळू जगण्याची झलक लोकांना आवडते.
स्वतंत्र मार्ग: अर्थार्जन आणि उद्योजिका होण्याचा प्रवास – आज अनेक शेतकऱ्यांच्या कारभारिणी केवळ घर आणि शेतीपुरत्या मर्यादित राहिल्या नाहीत, तर त्यांनी आर्थिक स्वावलंबनाचा मार्ग निवडला आहे. कुटुंबाच्या सोबतीने आणि मदतीने, अनेकींनी छोटे-मोठे उद्योग सुरू केले आहेत. कोणी घरातच फराळाचा व्यवसाय सुरू केला, कोणी मसाल्याचा ब्रँड बनवला, तर कोणी कपड्यांचे दुकान, हॉटेल, किंवा आर्टिफिशियल ज्वेलरी विक्री सुरू केली. काहीजणींनी तर व्हॉट्सॲप बिझनेस, फेसबुक पेज, यूट्यूब चॅनेल सुरू करून हजारोंची उलाढाल सुरू केली आहे.
पतीची साथ, सासू सासऱ्यांचे प्रोत्साहन, मुलांचे सहकार्य – हेच तिच्या यशामागचे खरे बलस्थान आहे. ही आहे ग्रामीण महाराष्ट्राची ती ‘नारी’ जी केवळ गृहिणी न राहता प्रसंगी शाळा समितीच्या अध्यक्षपदी, महिला मंडळाच्या नेत्या, किंवा पंचायत पदाधिकार म्हणूनही जबाबदारी सक्षमपणे पार पाडते.
- ती ‘फेमस’ नाही, पण प्रेरणादायीआहे.
- ती ‘स्टार’ नाही, पण जगण्याची एक जबरदस्त शाळा आहे.
- ती प्रदर्शन’ करत नाही, पण सामर्थ्य निर्माण करते.
- ती म्हणजे ग्रामीण महाराष्ट्राचं चालतं-बोलतं वैभव!
शेतकऱ्याची ही अद्भुत, अभिमानास्पद कारभारीण म्हणजेच ग्रामीण भारताचे चालते-बोलते वैभव आहे. ती मातीत झिजणारी, घर सांभाळणारी, समाजमाध्यमांवर आपलं अस्तित्व ठसठशीतपणे सिद्ध करणारी सच्च्या अर्थाने आधुनिक स्त्री एक गौरवास्पद आणि प्रेरणादायी उदाहरण!
महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध शेतकरी पत्नी आणि उद्योजिका – प्रेरणादायी ‘कारभारणी’! अशा अनेक कर्तृत्ववान स्त्रिया महाराष्ट्राच्या मातीतून पुढे येत आहेत. त्या केवळ शेती आणि घर सांभाळत नाहीत, तर आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून स्वतःला आणि आपल्या कुटुंबाला आर्थिकदृष्ट्या सक्षम बनवत आहेत. अशा काही प्रेरणादायी नावांचा आणि त्यांच्या कार्याचा उल्लेख खालीलप्रमाणे:
राहीबाई सोमा पोपेरे (बीजमाता): अहमदनगर जिल्ह्यातील कोंभळणे गावातून, राहीबाई पोपेरे यांनी पारंपरिक बियाणांच्या संरक्षणाचे आणि प्रसाराचे मोठे काम केले आहे. त्यांना ‘बीजमाता’ म्हणून ओळखले जाते. त्यांनी अनेक शेतकऱ्यांना देशी बियाणे वापरण्यासाठी प्रोत्साहित केले आहे. त्या केवळ एक शेतकरी नाहीत, तर पर्यावरण संवर्धनासाठी आणि कृषी जैवविविधतेसाठी काम करणाऱ्या एक महत्त्वाच्या कार्यकर्त्या आहेत. त्यांना पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे..
अनिताताई वावरे (हळद प्रक्रिया उद्योजिका): नांदेड जिल्ह्यातील प्रेमासखी महिला शेतकरी उत्पादक कंपनीच्या माध्यमातून अनितातई वावरे आणि त्यांच्या ५५० हून अधिक सदस्या सेंद्रिय हळद उत्पादन आणि प्रक्रिया उद्योगात सक्रिय आहेत. निंबोळीपासून पावडर, तेल, पेंड निर्मितीसारखे विविध उपक्रम त्या राबवतात. त्यांनी ग्रामीण महिलांना एकत्र आणून कृषी प्रक्रिया उद्योगात यशस्वी केले आहे, ज्यामुळे अनेक महिलांना रोजगार मिळाला आहे. ‘प्रेमासखी महिला शेतकरी उत्पादक कंपनी’ (Premasakhi Mahila Shetkari Utpadak Company) किंवा तत्सम नावाने त्यांच्या कार्याची माहिती सोशल मीडियावर मिळू शकते.
चैत्राली फडतरे (नैसर्गिक शेती आणि ॲग्रो-टुरिझम): पुणे जिल्ह्यातील नसरापूर येथील चैत्राली फडतरे या नैसर्गिक शेती करून एक एकरातून लाखो रुपये कमवत आहेत. जिवामृत, मल्चिंग, आंतरपीक पद्धती वापरून त्या यशस्वी शेती करतात. त्यांनी आपल्या शेतात ‘ॲग्रो-टुरिझम’ (कृषी पर्यटन) देखील सुरू केले आहे, ज्यामुळे लोकांना नैसर्गिक शेतीबद्दल माहिती मिळते. त्या रासायनिक शेतीला फाटा देऊन नैसर्गिक शेतीचे महत्त्व पटवून देत आहेत आणि इतरांनाही त्यासाठी प्रेरित करत आहेत. ‘Chaitrali Krushna Fadatare’ या नावाने किंवा त्यांच्या ॲग्रो-टुरिझम फार्मच्या नावाने तुम्हाला त्यांची माहिती सोशल मीडियावर मिळू शकते.
सविता डाकले (महिला शेतकऱ्यांचा फेसबुक समुदाय): औरंगाबाद जिल्ह्यातील (आता छत्रपती संभाजीनगर) फुलंब्री येथील सविता डाकले यांनी १० वी पास नसतानाही लाखो महिला शेतकऱ्यांना एका फेसबुक ग्रुपच्या माध्यमातून एकत्र आणले आहे. या ग्रुपवर त्या महिलांना सेंद्रिय शेती, लागवडीचे तंत्र, बाजारपेठ आणि मार्केटिंगबद्दल मार्गदर्शन करतात.त्यांनी तंत्रज्ञानाचा वापर करून ग्रामीण महिलांना एकत्र आणून त्यांना माहिती आणि आधार देण्याचे मोठे काम केले आहे.’Women in Agriculture’ किंवा ‘शेतकरी महिला’ अशा नावांनी त्यांच्या फेसबुक ग्रुप आहे.
सरिता बारहाते (सेंद्रिय शेती उद्योजिका):परभणी जिल्ह्यातील मानवत येथील सौ. सरिता बारहाते या सेंद्रिय शेतीत यशस्वी उद्योजिका आहेत. वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषि विद्यापीठाच्या ‘शेतकरी देवो भवः’ या उपक्रमातून त्यांची यशोगाथा प्रसारित झाली आहे.त्यांनी सेंद्रिय शेतीत नवीन तंत्रज्ञान आणि व्यवस्थापन पद्धतींचा वापर करून यश मिळवले आहे, ज्यामुळे इतरांना प्रेरणा मिळत आहे.या ‘कारभारणी’ खऱ्या अर्थाने आधुनिक महाराष्ट्राची शान आहेत, ज्यांनी आपल्या मेहनतीने, बुद्धीने आणि त्यागाने ग्रामीण जीवनाला एक नवीन दिशा दिली आहे!
